Kedilerdeki bilişsel bozukluklar ve önleme yolları

Kedi yaşlılığının belirtileri çoğunlukla belirsiz ve kafa karıştırıcı olmaktadır. Sinir hücreleri sayısında azalma, frontal lob hacminde azalma, lipofuskin, ubiquitin ve beta amiloid gibi nörotoksik maddelerin artışı vb. birçok sebep ile birlikte bilişsel işlev bozukluğu açığa çıkmaktadır. 10 yaşın üzerindeki kedilerde %35 oranında, 15 yaşının üzerindeki kedilerde ise yaklaşık %50 oranında bilişsel işlev bozukluğu semptomlarına rastlanmaktadır. Bu nedenle yaşlı kedilerin veteriner hekimine götürülmesi çok önemlidir.

Bu semptomlar geçmişte yaşlılığın bir belirtisi olarak kabul edildiğinden pek dikkate alınmazdı ancak kedilerin bilişsel disfonksiyonu tıbbi müdahale gerektiren bir durumdur.

Kedilerde bilişsel işlev bozukluğu belirtileri

İnsanlardaki alzheimer hastalığına benzer bir durumdur ve bilişsel yetilerin zayıflaması ya da tamamen yok olmasıyla kendini belli eder. Bu durumdan etkilenen kediler tipik olan günlük yaptıkları etkinlikleri nasıl yaptıklarını unuturlar:

Yönelim bozukluğu

• Evin içinde amaçsızsa bir oraya bir buraya giderler
• Evin içinde kaybolmuş ve kafası karışmış bir görüntü sergilerler
• Her zaman gördükleri kişileri ve yerleri tanımazlar
• Bir köşeye gidip orada sıkışıp kalırlar
• Evin içinde ya da bahçede kaybolurlar

Sosyal değişimler

• Artık evin üyeleri ile selamlaşmayı bırakırlar
• Oyuna ve sevgiye karşı ilgileri azalır
• Yuvarlanma, sürtünme, zıplama gibi dikkat çekici davranışları yapmayı bırakırlar
• Evdeki diğer evcil hayvanlarla iletişim kurmaktan uzak dururlar

Uyku düzeninde değişimler

• Geceleri uyanma
• Geceleri vokalizasyon artışı
• Gün içinde uyumanın artması

Evi kirletme

• Tuvalet ihtiyaçlarını nasıl gidereceklerini unuturlar
• Kum havuzunu bulamazlar
• Kutuyu bulduklarında ne yapacaklarını bilemezler
• Kediniz tuvaletini kum havuzunun dışına yapmaya başlar

Kaygı ve korku davranışları

• Ortada herhangi bir sebep yokken bağırır ve ağlarlar
• Tike benzer tekrarlayan amaçsız hareketler yaparlar
• Zemini ya da evdeki objeleri yalarlar

Hareket azalması

• Keşfetmeye olan istekleri azalır
• İnsanlara ve diğer canlılardan gelen seslere yanıt vermede isteksizlik meydana gelir
• Kendini tımar etme davranışında belirgin bir azalma
• İştahta azalma ortaya çıkar
• İlerleyen durumlarda bu belirtilerin aksine, aşırı yalanma, amaçsız dolanma ve huzursuzluk davranışlarında artış da görülebilir

Yaşlı kedi davranışlarının tedavisi mümkün mü?

Ne yazık ki kedilerdeki bilişsel bozukluklar tam olarak tedavi edilemez ancak kedinizin refahını arttıracak uygulamalar yapılabilir. Mümkün olduğunca egzersize, oyuna ve günlük rutinlere kedinizin yaşı ve sağlığı göz önüne alınarak devam edilmelidir. Kedinizin diyetine SAMe, balık yağı, arjinin ve antioksidanlar gibi bilişsel fonksiyonlara fayda edecek takviyelerin eklenmesi iyi olabilir. Yaşlı kedinizin çevresine ona uygun hale getirebilirsiniz. Kedinizin suya, mamasına ve tuvaletine erişmek için onu zorlayacak fiziksel engelleri kaldırabilirsiniz. Kedinizin eskiden zıplayarak ulaştığı sevdiği bölgelere ulaşabilmesini sağlamak için kolaylıklar sağlayabilirsiniz. Özellikle kedinizin geceleri temel ihtiyacı olan kaynaklara ulaşabilmesini sağlayabilmek için gece lambaları yerleştirebilirsiniz.

Bu önerilerin yanında bazı kedilerde ilaçlarla bu süreç hafifletilebiliyor olsa da bu ilaçlar kullanımları onaylı olan ilaçlar değildir. Köpeklerde bilişsel bozuklukların sağaltılmasında kullanılan selegilin hidroklorür etken maddesini içeren Anipryl isimli ilacın kedi bunamasında da bazı kedilerde olumlu sonuçlar oluşturduğu görülmüştür.

Olumlu fayda gören %30’luk kısımdaki kedilerde mama kabının yerini bulma, iştahının yerine gelmesi, aşırı ses çıkarmayı bırakması, tuvalet kabını hatırlama gibi çok olumlu değişiklikler görülmüştür. En önemlisi de sahiplerini tekrardan tanımışlardır.

Bu iyileşme ne yazık ki sonsuza kadar sürmeyecektir. En sonunda ilacın etkisi kaybolacak ve kedi yeniden yaşlılık belirtileri gösterecektir. Buna karşın kazanılan haftalar, aylar ve hatta yıllar, kedi sahiplerine büyük bir rahatlama sunmakta ve acı verici sonla yüzleşme konusunda daha dirayetli olacaklardır.

Önleme yöntemleri

Bir insan için 15 yıl genç bir yaş olsa da bir kedi için özellikle beyinsel fonksiyonlarını sağlıklı tutmak adına hem kedinin hem de sahibinin daha fazla çaba sarf etmesi gereken bir dönemdir. Yapılan araştırmalarda zihinsel uyarılma, çevresel zenginleştirme ve fiziksel aktivitenin kedilerin bilişsel becerilerini büyük ölçüde iyileştirdiği görülmektedir.

Kedinizin beynini geliştirmek istiyorsanız kedinizi hem fiziksel olarak aktif tutmalı hem de zihnini mümkün olduğunda meşgul etmelisiniz. Böylece kedinizdeki yaşlanma belirtilerini azaltabilir ve hatta ortadan kaldırabilirsiniz. Yaşlanan kedinizi fiziksel ve zihinsel olarak zinde tutmak için yapabileceğiniz bazı şeyler bulunuyor:

• Bulmaca oyuncakları gibi problem çözme becerilerini geliştiren eğlenceli oyunlar kedinizin beynini harekete geçirmeye yardımcı olacaktır. Örneğin kuş yemliklerini ve kuş kafesini kedinizin izleyebileceği bir noktaya koymak, onu bir hedef olarak gören kedinizin kuşa ulaşmak için yöntemler geliştirmesini sağlayacaktır.
• Çeşitli komutları öğrenirken kedinizi, doğru algıladığı komutlar için ödül verin. Bu onun zihnini açık tutmaya yardımcı olacaktır.
• İkramlar eşliğinde sunacağınız yap boz oyuncakları kedinizin avcılık iç güdülerini ortaya çıkaracak ve zihnen uyanık olmasını sağlayacaktır.
• Kedinize büyük bir kase yiyecek sunmakla değil de, küçük kaselere bölerek evin çeşitli noktalarına saklayarak kedinizin beslenmesini sağlayabilirsiniz. Böylece kediniz bunu bir avlanma oyununa çevirecek ve fiziksel ve bilişsel olarak zinde kalacaktır.

Sizin için çok özel olan bu yaşlı kediciklerin, sizinle ne kadar süre kalacağını bilemeyiz. Yaşlandıkça ve hüzünlü sona yaklaştıkça arkadaşlıkları sizin için daha değerli ve duygusal bir boyuta ulaşacaktır. Kedilerinizin zihinsel sağlığının yanı sıra fiziksel rahatlığını sağlamak, onların size en ihtiyaç duydukları yıllarda, ömürlerinin olabildiğince uzun olmasına ve sizinle iletişim kurmasına yardımcı olacaktır.